9ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο

 «Προσεγγίζοντας το τραύμα της πανδημίας με τα μάτια της Βίβλου»

10-11 Δεκεμβρίου 2021

Το τραύμα της πανδημίας υπό το βλέμμα της Αγίας Γραφής τέθηκε στο κέντρο των εργασιών του 9ου Διεθνούς Συνεδρίου της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας. Στη διημερίδα που πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά στις 10 και 11 Δεκεμβρίου 2021 έλαβαν μέρος εκπρόσωποι όλων των εκκλησιών της χώρας, και πλήθος θεολόγων και επιστημόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Στον χαιρετισμό του κατά την έναρξη του συνεδρίου, ο πανοσιολογιώτατος αρχιμανδρίτης κ. Θεολόγος Αλεξανδράκης μετέφερε το μήνυμα του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου, επισημαίνοντας την καταλυτική θέση της πρόσφατης πανδημίας στις ανθρώπινες σχέσεις αλλά και τη διαβεβαίωση ότι η Αγία Γραφή αποτελεί αστείρευτη πηγή αλήθειας και θεραπείας κάθε νόσου. Ο Αρχιεπίσκοπος Καθολικών Αθηνών, κ. Θεόδωρος, αφού εξήρε το έργο της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας για τη διάδοση της Αγίας Γραφής στη χώρα μας, ευχήθηκε κάθε επιτυχία στις εργασίες του φετινού συνεδρίου. Ακολούθως ο πρόεδρος της συνόδου της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας αιδ. Παναγιώτης Κανταρτζής κατά την εκφώνηση του μηνύματός του μίλησε για τη σημασία της Αγίας Γραφής στην τωρινή κρίση, σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «[Η] πανδημία δεν γέννησε μόνο ερωτήματα στον νου αλλά και τραύματα στην ψυχή. Και για αυτά, η εκκλησία καταφεύγει ξανά στην Αγία Γραφή. Αυτή τη φορά όχι πια για να βρει απαντήσεις αλλά για να συναντήσει στις σελίδες της ζωντανό τον Θεό “πάσης παρακλήσεως”». Στο μήνυμά του ο κοσμήτορας της Θεολογικής σχολής Αθηνών, ο αν. καθηγητής Χρήστος Καραγιάννης, δήλωσε ότι «η θλίψη, ο θρήνος εξαιτίας της απώλειας και η αβεβαιότητα του κενού που δημιουργείται συγκλονίζουν τη ζωή του ανθρώπου και επαναφέρουν στη ζωή του ανθρώπου υπαρξιακά ερωτήματα που αφορούν στη σχέση του με τον Θεό». Στον δικό του χαιρετισμό ο κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ κ. Σταμούλης μίλησε αρχικά για την πρωτοβουλία της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας να προτείνει ως οδοδείκτη της παρούσας κρίσης τον Λόγο της Βίβλου και εξήγησε γιατί «[Τ]ο παρόν συνέδριο είναι άκρως σημαντικό», καθώς «βάζει το δάκτυλο στον τύπο των ήλων και συμβάλλει στη δημιουργία συνθηκών ενός ανανεωμένου μαζί, αναγκαίου για την αποειδωλοποίηση της εκκλησιαστικής ζωής μα και του κόσμου ολάκερου». Τέλος, ο Γενικός Διευθυντής της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας Μιχαήλ Χατζηγιάννης ανέδειξε τη στόχευση του συνεδρίου, τονίζοντας ότι: «η Βίβλος και η εκεί ουράνια αποκάλυψη αποτελούν την απάντηση για το πρόβλημα της ασθένειας και του πόνου, έτσι η ίδια η Αγία Γραφή με τις αιώνιες αλήθειες της έρχεται ως απόκριση του Θεού σε όλους τους Ιώβ του κόσμου».

Υπό την προεδρία του σεβασμιώτατου Μητροπολίτη Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνάτιου, στην εναρκτήρια συνεδρία της διημερίδας, ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Νέας Ιωνίας, Φιλαδελφείας, Ηρακλείου & Χαλκηδόνος κ. Γαβριήλ, ανέπτυξε το θέμα Θεολογικές ερμηνείες και παρερμηνείες στην εποχή της πανδημίας. Σταχυολογώντας κάποια σημεία της εισήγησης, ο σεβασμιώτατος ανέδειξε μεταξύ άλλων το ζήτημα της χρήσης του διαδικτύου την περίοδο της πανδημίας, τη θέση της εκκλησίας κατά τη παρούσα πανδημική κρίση, καθώς και τη σχέση επιστήμης και εκκλησιαστικού λόγου. Κάνοντας λόγο για τις παρερμηνείες του θεολογικού λόγου σε αυτή τη δύσκολη περίοδο, κατέληξε χαρακτηριστικά: «Οι παρερμηνείες ανέδειξαν το πρόβλημα της τεράστιας έλλειψης, του θεολογικού κενού που υπάρχει στον ορθόδοξο χώρο και στην εκκλησία […] Είναι λοιπόν μια τεράστια ευκαιρία να μπορέσουμε αυτό το πράγμα να το θεραπεύσουμε· μια συντονισμένη προσπάθεια ενημέρωσης, διακονίας της αλήθειας, που πάντοτε η εκκλησία το κάνει, διακονία της ενότητας».

Ακολούθως, κατά τη δεύτερη συνεδρία, υπό την προεδρία του ομότιμου καθηγητή Μιλτιάδη Κωνσταντίνου, ο πρώτος ομιλητής, ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ιλίου και Πετρουπόλεως, στην ομιλία του με τίτλο Η επιμόρφωση των κληρικών και η σημασία της για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας: Κοιτάζοντας με τόλμη το παρόν, σχεδιάζοντας με συνέπεια το μέλλον έστρεψε το ενδιαφέρον της συζήτησης στην επιμόρφωση του κλήρου ως ένα κεφαλαιώδες ζήτημα για την εκκλησιαστική ζωή του τόπου, το οποίο οφείλει να αποκτήσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της διά βίου μάθησης: «Επιμορφώνοντας εντατικά τα στελέχη μας προσφέρουμε αρχικά σε εκείνους και στη συνέχεια στο λαό. Γιατί ένας κληρικός ανέτοιμος να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις είναι αναπόφευκτο να οδηγηθεί σε πνευματικό αδιέξοδο που γρήγορα θα τον οδηγήσει σε πλήρη εξάντληση και ματαιότητα του έργου του και του ρόλου του […] Η γνώση και η αλήθεια είναι οι μεγάλες δυνάμεις του καθημερινού αγώνα των χριστιανών είτε φορούν ράσο είτε όχι. Ο αγώνας αυτός είναι μακρύς και επίπονος», επεσήμανε στο πλαίσιο της εισήγησής του. Στον κύκλο τον εισηγήσεων, τον διαδέχτηκε ο εφημέριος της Καθολικής Εκκλησίας της Σύρου π. Ιωάννης Μαραγκός. Με τον τίτλο της ομιλίας του δανεισμένο από έναν στίχο του Leonard Cohen: Από τη ρωγμή που υπάρχει σε κάθε τι το φως περνά, ο κ. Μαραγκός επιχείρησε να ιχνογραφήσει μια προσέγγιση του πόνου, της οδύνης και της ασθένειας σε έναν μετασχηματιζόμενο κόσμο μέσα από τις θέσεις του Ιησουίτη ρωμαιοκαθολικού ιερέα και φιλοσόφου Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν. Με τον ποιμαντικό χαρακτήρα της εν λόγω συνεδρίας εναρμονίστηκε και η ομιλία του αιδ. Γεώργιου Αδάμ, ποιμένα της Β´ Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας Αθηνών. Στην ομιλία του με τίτλο Η ποιμαντική διακονία μετά την πανδημία: Προκλήσεις και ευκαιρίες, ο κ. Αδάμ επιχείρησε να αποτυπώσει τα ποιμαντικά αδιέξοδα, τα προβλήματα και τις ανησυχίες που δημιουργήθηκαν σε αυτούς τους 21 μήνες από την έναρξη της πανδημίας, αλλά παράλληλα να αναδείξει και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται σε αυτό το αδιαμόρφωτο ακόμα τοπίο. Γνώμονας της εισήγησής του ήταν ο παραλληλισμός της Αγίας Γραφής με τα κύρια ερωτήματα και τους προβληματισμούς που ανέδειξε η πανδημία, καταλήγοντας εμφατικά: «Ο Χριστός μπορεί σε αυτή την παράδοξη περίοδο να κάνει θαύματα μέσα μας και ανάμεσά μας και να συνεχίσει να αποκαλύπτει τον εαυτό του σε όλους μας». Οι εργασίες της πρώτης ημέρας ολοκληρώθηκαν με την εισήγηση του κ. Ασπρούλη. Ο αναπληρωτής Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, με τίτλο της ομιλίας του Μια δύσκολη εξίσωση ή κάνοντας θεολογία στην εποχή του κορωνοϊού, επιχείρησε να ρίξει φως στην παύλεια ρήση «[…] διὰ τῆς ἁμαρτίας ὁ θάνατος, καὶ οὕτως εἰς πάντας ἀνθρώπους ὁ θάνατος διῆλθεν, ἐφ᾿ ᾧ πάντες ἥμαρτον». Ο κ. Ασπρούλης εξήγησε στις προλογικές του παρατηρήσεις ότι «δεν επιθυμούμε να κλείσουμε την εισήγηση αλλά αντίθετα να διατυπώσουμε κάποιους προβληματισμούς με αφετηρία βασικά στοιχεία της ορθόδοξης θεολογίας στην κατεύθυνση διαμόρφωσης του απαραίτητου θεολογικού λόγου, ο οποίος θα προσφέρει λόγο απολογίας και ελπίδας στην παρούσα συγκυρία».

Υπό την προεδρία του κ. Χρήστου Καρακόλη εκκίνησαν οι εργασίες της δεύτερης μέρας του συνεδρίου. Στην πρώτη εισήγηση, ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής κ. Μελής Μελετιάδης επιχείρησε να διαγράψει την κατάσταση της πανδημικής κρίσης αναδεικνύοντας τα προβλήματα και τα αδιέξοδα που δημιουργούνται σε κοινωνικό επίπεδο όταν οι θεσμοί και οι κύριες εκφράσεις του κράτους χαρακτηρίζονται από το φαινόμενο –θέτοντάς το με ψυχαναλυτικούς όρους– της «διαστροφής». Άμεσο απότοκο αυτής της αρνητικής συνιστώσας που κυρίευσε τον δημόσιο λόγο της παρούσας πανδημικής κρίσεως αποτελεί κατά τον κ. Μελετιάδη και η «Λαϊκή Δυσπιστία. Άλλως πώς η θεσμική διαστροφή ενισχύει ή και γεννά τη λαϊκή δεισιδαιμονία». Έτσι αυτό το δίπολο ανάμεσα στη Θεσμική Διαστροφή και τη Λαϊκή Δυσπιστία χαρακτήρισαν το ερμηνευτικό σχήμα της εισήγησης που επιχείρησε να ερμηνεύσει την κοινωνική κρίση που γεννήθηκε κατά τις ημέρες της πανδημίας. Ο καθηγητής Giulio Maspero από το τμήμα Θεολογίας του Pontifical University of Holy Cross (Ρώμη) στη δικιά του ομιλία υπό τον τίτλο Μετά την Πανδημία επιχείρησε να συναντήσει το πρόβλημα του συνεδρίου μέσα από τη βιβλική και την πατερική οπτική. Επέμεινε ιδιαίτερα στη διάσταση μεταξύ ειδωλολατρίας και πραγματικής σχέσης. Η ειδωλολατρία είναι μια σχέση που έχει ένα περιεχόμενο φαντασίωσης. «Φαντασιωνόμαστε ότι έχουμε σχέση με κάτι το οποίο δεν είναι υπαρκτό», σημείωσε στο πλαίσιο της ομιλίας του. Ακολουθώντας ένα ταξίδι μέσα στα κείμενα της Αγίας Γραφής, ο καθηγητής τόνισε έντονα το μοτίβο της ερήμου το οποίο συναντάται σε πολλά βιβλικά κείμενα, παρομοιάζοντας αυτό το μοτίβο με την πανδημία. Μετά τον Ωσηέ και τη βοήθεια της σοφιολογικής γραμματείας πήγε στο βιβλίο του Ιώβ, στον Εκκλησιαστή, στις Παροιμίες, και από όλα αυτά πρόβαλε κάποια χρήσιμα στοιχεία για να γίνει κατανοητό πόσο σημαντικό είναι το στοιχείο της σχέσης, των σχέσεων, και περαιτέρω με ποιον τρόπο μέσα από την έρημο και την απομόνωση υπάρχει η δυνατότητα να ανακαλύψουμε εκ νέου τις σχέσεις και τα όρια μας· να ανακαλύψουμε την απάντηση στις σχέσεις εγκαταλείποντας την ειδωλολατρία. «Γιατί», όπως συμπέρανε, «αυτό είναι το ζητούμενο στην Παλαιά Διαθήκη, αυτό είναι το ζητούμενο και στις παραβολές στην Καινή Διαθήκη». Στη συνέχεια ακολούθησε η εισήγηση του Pierpaolo Donati. Με τον τίτλο Πανδημία, επιφάνεια σχέσεων και ευκαιρία για υπέρβαση, ο καθηγητής Κοινωνιολογίας από το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια μίλησε πάνω στη σχεσιακότητα, πάνω στην πολύ μεγάλη σημασία που έχουν οι σχέσεις των ανθρώπων. Όλα αυτά τα συνέδεσε με τη θεολογία της Αγίας Τριάδος, με την τριαδολογία, και βέβαια με την πανδημία. Η πανδημία, κατά τον καθηγητή, αποκάλυψε τη σημασία των κοινωνικών σχέσεων και μας έθεσε ενώπιον νέων προκλήσεων. Η εμφάνιση του ιού και της πανδημίας είναι σύμφυτη με μας τους ανθρώπους και επηρεάζει αυτόματα και τις σχέσεις μας. Η νεωτερικότητα απέτυχε να δημιουργήσει έναν σωστό πολιτισμό κοινωνικών σχέσεων. Κάθε κοινωνία, κατά τον καθηγητή, έχει μια θεολογική μήτρα. Η τριαδικότητα της χριστιανικής θεολογίας αναδύεται και ακριβώς τονίζει τη σημασία της σχεσιακότητας, των σχέσεων, ότι προσδιοριζόμαστε μέσα από τις σχέσεις. Αυτό που αντιλαμβάνεται το σύγχρονο πολιτισμικό παράδειγμα είναι ότι η πρόοδος, ο πολιτισμός μας, συνίσταται σε ένα άθροισμα του ανθρώπινου μυαλού και της τεχνολογίας. Ο καθηγητής επισήμανε ότι αυτά τα δύο δεν είναι αρκετά. Πέρα από αυτά χρειάζεται η ανθρώπινη σχεσιακότητα: αυτό το δίκτυο των ανθρώπινων σχέσεων. «Δεν πρέπει να αφήσουμε τις σχέσεις εκτός», ισχυρίστηκε. Και περαιτέρω, για να ξεπεράσουμε την κρίση αυτής της πανδημίας χρειάζεται ένα νέο πολιτισμικό παράδειγμα το οποίο έχει ασφαλώς οντολογική και υπαρξιακή διάσταση. Η κα Γεωργία Κιζιρίδου, εξελικτική σχολική ψυχολόγος και εκπαιδεύτρια ενηλίκων, στη συνέχεια της συνεδρίας, έθεσε ζητήματα σχετικά με την ψυχική ανθεκτικότητα. Η εισήγηση εστίασε σε κάποιες στρατηγικές ενδυνάμωσης της ψυχικής ανθεκτικότητας σε παιδιά και εφήβους. Η κα Κιζιρίδου απευθύνθηκε κυρίως στους ενήλικες που σχετίζονται με τα παιδιά και τους εφήβους, δηλαδή τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, καθώς το σχολείο και η οικογένεια αποτελούν τους δύο βασικούς πυλώνες. Η ομιλία έδωσε έμφαση στις κοινωνικές και συναισθηματικές τους δεξιότητες και περαιτέρω επιχειρήθηκε ο συνδυασμός της επιστήμης της ψυχολογίας με την πνευματική νοημοσύνη.

Την τελευταία συνεδρία του 9ου Διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου, υπό την προεδρία της καθηγήτριας του Ελληνικού Βιβλικού Κολλεγίου κα Μυρτούς Θεοχάρους, άνοιξε η κα Βασιλική Σταθοκώστα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ. Οι Χριστιανοί της Οικουμένης ενώπιον «ἀσκῶν καινῶν» (Λου 5:37-39) ήταν ο τίτλος σε μια εισήγηση που εκκινεί από το χωρίο του Eυαγγελίου του Λουκά. «Ο στόχος», όπως εξήγησε η κα Σταθοκώστα, «δεν είναι να προσεγγίσω επιστημονικά το χωρίο αυτό, θα περιοριστώ σε μια εμπειρική και βιωματική προσέγγιση αξιοποιώντας όσα σχετικά έχω προσλάβει από διαβάσματα και ακούσματα στα χρόνια της μαθητείας και στη συνέχεια της ενασχόλησής μου με την ορθόδοξη θεολογία και την οικουμενική κίνηση». Το συγκεκριμένο χωρίο λειτούργησε επομένως ως μέσο για την οικουμενική, διαχριστιανική προσέγγιση της πανδημίας και την αντίδραση των εκκλησιών στα πολλά ζητήματα που αυτή έθεσε με την προσδοκία ότι θα ανοίξει δρόμους στην κατανόηση και θα συμβάλει στη παρούσα συζήτηση, όπως σημείωσε κατά την ανάπτυξη του θέματός της. Ο δεύτερος ομιλητής, ο κ. Φιλήμων Μπαντιμαρούδης, καθηγητής τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο ΑΠΘ, επέλεξε να κινηθεί σε ένα εφαρμοσμένο πλαίσιο μέσα από κάποιες πρακτικές διαδρομές. Ο τίτλος της ομιλίας του Η Βίβλος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η χρήση του βιβλικού κειμένου ως ερμηνευτικού εργαλείου των κρίσεων έθεσε σε αυτή την κατεύθυνση μια σειρά ζητημάτων· μεταξύ άλλων το φαινόμενο της επικοινωνίας αλλά και αυτό της πίστης, της θρησκείας, της θρησκευτικής έκφρασης όταν έρχονται και συναντιούνται πάρα πολύ συχνά στη δημόσια σφαίρα: «Συνεπώς αυτή η σύζευξη δεν είναι παράδοξη, θα έλεγα είναι μια κοινή διαδρομή», σημείωσε συμπερασματικά. Η κα Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ, παρουσίασε ένα θέμα που έχει ως αφετηρία του τα αποκαλυπτικά κείμενα. Ιδιαίτερα, υποστήριξε κατά την ανάπτυξη της εισήγησής της, τα ερμηνευτικά υπομνήματα της Αποκάλυψης των μετά την άλωση χρόνων περιέχουν σημαντικές συνδέσεις μεταξύ φυσικών καταστροφών και πανδημιών με τα αποκαλυπτικά κείμενα. Όπως υπογράμμισε, στον πρόλογο της ομιλίας της με θέμα Πανδημία και αποκαλυπτικά βιβλικά κείμενα: Μια κριτική ερμηνευτική πρόταση: «Οι πανδημίες συνδέονταν κατά το παρελθόν με θρησκευτικούς λόγους […] Υιοθετείται ένα αποκαλυπτικό αφήγημα για την πορεία του κόσμου και των ανθρώπων». Προχωρώντας σε συνάφειες με τη σύγχρονη κρίση και την παρούσα συζήτηση, η κα Τσαλαμπούνη κατέληξε λέγοντας ότι «[ε]ίναι επομένως επιτακτική η ευθύνη των Χριστιανών να ανταποκριθούν στην ευκαιρία της κρίσης. Να αναπτύξουν έναν ουσιαστικό λόγο προφητικό και εσχατολογικό […] ελπιδοφόρο, ευεργετικό και συμπεριληπτικό». Η τελευταία συνεδρία έκλεισε με την εισήγηση του ομότιμου καθηγητή του ΑΠΘ κ. Μιλτιάδη Κωνσταντίνου. Στην ομιλία του με θέμα Το Ψαλτήρι συνοδοιπόρος στην πορεία εξόδου από την κρίση, ο κ. Κωνσταντίνου τόνισε τη βαρύνουσα θέση του Ψαλτηρίου στη πνευματική ζωή εκατομμυρίων χριστιανών σε ολόκληρο τον κόσμο. Η πλούσια ποικιλία των θεμάτων και η εκφραστικότητα του Ψαλτήρα, όπως σημείωσε, τον καθιστούν ένα επίκαιρο ανάγνωσμα, «καθώς μέσα από τους Ψαλμούς δεν εκφράζονται μόνο τα συναισθήματα που κατακλύζουν τον ευσεβή άνθρωπο, αλλά και οι αμφιβολίες και ο σκεπτικισμός του ανθρώπου απέναντι στον Θεό». Ο θεολογικός πλούτος του Ψαλτηρίου επανέρχεται πάντα σε περιόδους κρίσης και είναι αυτονόητο ότι «όταν ο άνθρωπος νιώθει εγκαταλειμμένος, μόνος και αβοήθητος να καταφεύγει στους στίχους του ψαλτηρίου για να βρει παρηγοριά, για να πάρει δύναμη και κουράγιο».

Οι εργασίες του συνεδρίου ολοκληρώθηκαν με τη συζήτηση που ακολούθησε στο chat room. Οι σύνεδροι και συμμετέχοντες του επιστημονικού συνεδρίου προχώρησαν σε ένα γόνιμο διάλογο στη βάση των πλούσιων θεματικών που αναπτύχθηκαν στη διημερίδα.